“zkEVM” terimi son zamanlarda web3 dünyasında ve blockchain ekosisteminde çok fazla heyecan yarattı.
zkEVM teriminin kendisinden şu sonucu çıkarabiliriz; EVM uyumlu blok zincirlerin gizliliğini ve ölçeklenebilirliğini geliştirmek için sıfır bilgi kanıtlarını kullanıyor. Sıfır Bilgi Kanıtlarının (ZKP’ler) gücünü Ethereum’un Sanal Makinesi (EVM) ile birleştirerek zkEVM’ler, blockchain ortamında devrim yaratma imkanı veriyor. Bu makale zkEVM’leri konu alıyor ve merkezi olmayan ağlarda gizlilik, güvenlik ve ölçeklenebilirlik üzerindeki potansiyel etkilerini dikkat çekiyor.
Sıfır bilgi kanıtları nelerdir?
Sıfır Bilgi Kanıtları, bir tarafın (kanıtlayanın) bir ifadenin doğruluğunu başka bir tarafa (doğrulayıcı) beyanın kendisi hakkında herhangi bir özel bilgi açıklamadan kanıtlamasına olanak tanıyan kriptografik protokollerdir.
Bu konuyu burada tekrar etmeyelim ve meraklısı için Sıfır bilgi kanıtlarını anlattığımız yazıyı daha sonra okumanız için buraya iliştirelim.
Ethereum Sanal Makinesi (EVM) nedir?
Ethereum en büyük blockchain ağlarından biridir. Ethereum protokolünün ve işleyişinin merkezinde Ethereum Sanal Makinesi (EVM) bulunur. Akıllı sözleşme dağıtımını ve yürütülmesini yöneten Ethereum’un parçasıdır. Ethereum kullanırken, akıllı sözleşmenin her yürütülmesi daha sonra Ethereum sanal makinesinin durumunda bir değişikliği tetikleyecektir. Bu nedenle EVM’ler, durum değişikliklerinin hesaplanmasından sorumlu oldukları için çoğu zaman “durum makineleri” olarak da tanımlanır.
EVM, tüm kullanıcı adreslerinin ve akıllı sözleşmelerin durumunu Ethereum blok zincirinde saklayan dağıtılmış durum makinesi olarak düşünülebilir.
zkEVM’ler nasıl çalışır?
ZkEVM’ler üç bölüme ayrılabilir: bir yürütme ortamı, bir kanıtlama devresi ve bir doğrulama sözleşmesi. Her bileşen zkEVM’nin program yürütmesine, kanıt oluşturmasına ve kanıt doğrulamasına katkıda bulunur.
- Yürütme ortamı: Yürütme ortamı, akıllı sözleşmelerin zkEVM’de çalıştırıldığı yerdir. zkEVM’nin yürütme ortamı, EVM’ninkine benzer şekilde çalışır ve aynı veya benzer derleme çıktısını üretir.
- Kanıtlama devresi: Kanıtlama devresinin görevi, yürütme ortamındaki işlemlerin geçerliliğini doğrulayan sıfır bilgi kanıtları üretmektir.
- Doğrulayıcı sözleşmesi: İşlemler zincir dışı bir zkEVM ortamında yürütüldüğünde ve bunların geçerliliğini sağlayan ilgili zk kanıtları oluşturulduktan sonra, bir düğüm bu bilgiyi toplar ve doğrulama için L1 zincirinin doğrulayıcı sözleşmesine gönderir. Gönderilen bilgiler, tüm işlemlerle ilgili tüm bilgileri içermez; yalnızca işlemlerin doğru şekilde yürütüldüğünü doğrulamak için gereken kanıtları içerir. Girdi ve çıktı da doğrulayıcı sözleşmeye sunulur. Daha sonra doğrulayıcı, sağlanan kanıt üzerinde hesaplamayı çalıştırır ve gönderilen çıktıların girdilerden doğru şekilde hesaplandığını doğrular.
zk-rollup ve zkEVM arasındaki fark
Zincir dışı işlem yürütme kanıtlarını ana zincire gönderme sürecine “zk-rollup” adı verilir. Bir grup işlemin tek bir kanıtla ana zincirde yayınlanmasına olanak tanıyarak, blok zincirinde yayınlanması gereken veri miktarını büyük ölçüde azaltır. Ölçeklenebilirlik ve artan TX verimi bu şekilde elde edilir.
zkEVM’ler, başlangıçta Ethereum blok zincirinin işlem verimini artırmak için oluşturulan toplama çözümlerine çok benzer şekilde çalışır. zkEVM, EVM uyumlu yeni bir zk-rollup türüdür.
Daha önceki normal “zk-rollup’lar” ile mevcut “zkEVM’ler” arasındaki tek fark, daha önce herhangi bir akıllı sözleşmenin hesaplamasını yürütmenin ve onu ana zincirde toplamanın mümkün olmamasıydı . Özel kurulumların oluşturulması gerekiyordu ve işlevsellik sınırlıydı.
Artık zkEVM’ler ile her türlü akıllı sözleşme, EVM benzeri ortamda zincir dışı olarak yürütülebilir ve ardından bunun kanıtı zincire gönderilebilir.
Bir zkEVM ortamı tam olarak EVM gibi çalışıyorsa bu, şu anda L1 blok zincirinde çalışan herhangi bir akıllı sözleşmenin zincir dışı bir şekilde yürütülebileceği anlamına gelir.
zkEVM neden bu kadar önemli?
Gelişmiş Gizlilik: zkEVM’ler, kullanıcıların hassas verilerle akıllı sözleşmeler ve işlemler yürütmesine olanak tanıyarak, bu verileri blok zincirinden ve diğer katılımcılardan tamamen gizli tutarak gizlilikte önemli bir sıçrama sunar. Bu ilerlemenin, veri gizliliğinin çok önemli olduğu finans, sağlık hizmetleri ve tedarik zinciri yönetimi gibi sektörler için önemli etkileri var.
Ölçeklenebilirlik Artışı: Sıfır Bilgi Kanıtlarının Ethereum Sanal Makinesi ile entegrasyonu, ölçeklenebilirlik için heyecan verici beklentiler getiriyor. Karmaşık hesaplamaların zkEVM’lere aktarılmasıyla ana blok zinciri üzerindeki yük azaltılır, bu da daha hızlı işlem işleme ve gelişmiş ağ performansı sağlar.
Akıllı Sözleşme Güvenliği: zkEVM’ler, bu sözleşmelerin girdilerini ve çıktılarını gizleyerek, potansiyel istismarları ve güvenlik açıklarını önleyerek akıllı sözleşme güvenliğini güçlendirebilir. Bu ekstra gizlilik katmanı, ekosistemi potansiyel saldırılara karşı koruyarak daha sağlam ve güvenilir bir blockchain altyapısı oluşturur.
EVM uyumluluğu
Pek çok kişinin bilmediği şey ise tüm zkEVM’lerin aynı olmadığıdır. Vitalik Buterin tarafından yayınlanan ve zkEVM türleri arasındaki farkları vurgulayan tam bir EVM uyumluluğu sınıflandırması bulunmaktadır.
Genel fikir şudur:
EVM ile ne kadar uyumlu olursanız, zkEVM’nizde o kadar fazla türde akıllı sözleşme yürütebilirsiniz. EVM eşdeğeriyseniz bu, Ethereum üzerinde çalışabilen her şeyin zkEVM’nizde de çalışabileceği anlamına gelir.
zkEVM savaşları
İlk iki zkEVM modeli Mart 2023’te ana ağda yayınlandı (Polygon ve zkSync). Ve şu anda geliştirilmekte olan başkaları da var.
Mart 2023’te Polygon zkEVM, zkSync Era ve Scroll, Twitter’da halka açık bir şekilde etkileşime geçti ve projeleri arasındaki farkları vurgulamaya gayret gösterdi.
zkEVM şirketlerinin en büyük pazar payı için yarıştığı oldukça açık olsa da, bu alanda yapılacak çok şey olduğuna ve bu kıyasıya rekabetin yalnızca bu alanda büyük gelişmelerle sonuçlanacağına inanıyorum. Bu şirketlerden hangisinin en büyük oyuncu olacağı henüz bilinmiyor.
